يكي ازعمده تــــــرين مشكلات اجتماعي، پايين بودن سطح سواد و حرفه در كشور مي باشد كه متاسفانه در مشكلاتي همچون بحران امنيت، ضعف اقتصادي، ناهنجاري هـاي اجتماعي و… ريشه دارد.
به باور آگاهان امور؛ افغانستان كشوري است كه در منطقه و حتي جهان، داراي پايــــين ترين سطح سواد و حرفه مي باشد و ايــن خود نگراني هايي را ببار آورده است. قرار آمار سازمان ملل متحد؛ در حال حاضر 66 درصد مردم افغانستان، كاملاً از نعمت سواد بي بهره اند و 34 درصد مردم كشور باسواد اند كه بيشتر اين افراد تنها توانايي خواندن و نوشتن را دارند.
سازمان ملـــــل همچنين سطح بيسوادي در روستاهاي كشور را نــــگران كننده خوانده و گفته است 90 درصد زنــــان و 63 درصد مردان در روستاها بيسواد اند.
اين درحاليست كـــــــــه ادارهء احصائيه مركزي افغانستان مي گويد: ءبه تعداد 5/9 مليون افراد بالغ در سراسر كشور بيسواد اند، كه 5/5 مليون آنان زن و 4 مليون شان مرد مي باشند؛ به همين ترتيب 48 فيصد اطفال سنين 7-12 سال بيسواد بوده و مجموعاً 3/2 مليون طفل شامل مكاتب ابتدايي نيستند.
اين درحاليست كه صرفاً 17 درصد نفوس، 25 ساله و بالاتر، بـــــــه نوعي از تعليمات رسمي برخورداراند.
در همين حال، وزارت معارف نيز مي گويد كه 11 مليون تن در كشور بيسواد مي باشند؛ اما اين ارگان وعده سپرده كـــه با همكاري نهادهاي بين المللي و داخلي، تـــــــــا 11 سال ديگر (1399) بيسوادي را كاملاً از كشور محو كند. مقامات وزارت معارف گفته اند كه آنان تلاش خواهند كرد تا همه ساله 600 هزار تــن را در كشور باسواد سازند، كه براساس آن تا سال 1399، 11 ميليون افراد بيسواد ذكر شده را با سواد خواهند ساخت.
از سوي ديــــگر مشكلات امنيتي، اجتماعي، فرهنگي (سنتي بودن جامعه، رسم و رواج هاي قبيلوي و عنعنوي) از مواردي اند كه باعث شده 90 درصد زنان از داشتن نعمت سواد محروم بمانند.
با اين حال در پهــــــلوي تلاش هاي دولت، برخي از نهادهــــا و موسسات نيز در برنامه ريزي هاي فعاليتي شان، مسئلهء سواد و حرفه را نيز جا داده اند.
ءشكيلا اسدء مســـــوول هماهــــنگ كنندهء پروگرام خانــــــم هـــاي موسسه داكار مي گويد: ءبيشترين فعاليت هاي موسسه داكار، برنامه هاي انكشافي روستاها و ولايات مي باشد.ء
موصوف مـــــــي افزايد: ءما از سال 2004 به اينطرف، 3226 زن را از كورس هاي سوادآموزي فارغ داده ايم. ما از طريق مراكز اجتماعي زنان كه در هر مركز، چهار كورس سوادآموزي داريم و در هر كورس مــــا، 25 خانم اشتراك دارند، فعاليت داريم. در پهلوي كورس هاي سوادآموزي، برنامه هاي حرفوي و عايداتي نيزداريم. اين فعاليت ها نظر به منطقه و خواست مردم آن مي باشد. حرفه هاي ما، قالين بافــــي، خياطي، آموزش آبياري، زردوزي، شمع سازي، صابون سازي، كورس هاي انگليسي و كمپيوتر مي باشد.ء
خانم اسد علاوه مي كند: ءاگر خانمي فراغت كورس هاي سوادآموزي مــــا را كه مدت نُه ماه را دربر ميگيرد، حاصـــــــل نمايد، بعداً با همكاري وزارت معارف مي تواند به صنف پنجم مكتب راه يابد و به تحصيل ادامه دهد.ء وي در پاسخ به اين سوال كه وضعيت سواد در ولايات چگونه است؟ مي گويد: ءمــــــا در ولايـــات واقعاً با مشكلات بيسوادي روبرو استيم؛ چون در دهات پيدا كردن زنان باسواد بسيار مشكل مي باشد. از اين رو، با اطمينان گفته مي توانيم كه سطح سواد در ولايات يك بحران مي باشد.ء
موصوف مي افزايد: ءما ولاياتي چون لغمان، فارياب، پكتيا، هرات، پروان و… را تحت پوشش قرار داده ايم. از سوي ديـــگر وزارت كار و امور اجتماعي نيز برنامهء حرفــــه و سواد را در اولويت كاري خويش قرار داده است.
ءغوث بشيريء معيين كار وزارت كار و امور اجتماعي مي گويد: ءپروسه آموزش هاي حرفوي، يكي از اولويت هاي كار و امور اجتماعي مي باشد. وظيفهء ماست تا آموزش هاي حرفوي را در سراسر كشور ايجاد كنيم و همچنين سكتور خصوص و انجوها نيز در اين عرصه بسيار فعال شده اند. در سال گذشته، سه صد و شصـــت هزار نفر از اين طريق آموزش ديده انــد. امسال خوشبختانه در هفت ماه اول سال جاري، حدود يك صد و چهل و هشت هزار نفر آموزش ديده اند كه از آن جمله شصت و يك هزار و سيصد و پنجاوشش تن آن، زنان مي باشند. يكي از اهداف بسيار اساسي ما پيدا كردن كار مي باشد. ما اضافه تر از هفتاد فيصد اين افراد را نيزشامل كار ساخته ايم.ء
وي مي افزايد: ءدر ايـــن كورس ها، تقريباً هفتاد و چهار حرفه است كــــه در آنها افراد تحت آموزش قرار مي گيرند. ايــــــن بخش ها شامل آموزشهـــــاي ساختمانــــي، مسايــــل كمپيوتر، انگليسي، فلـــز كاري، نجاري، رشتهء برق، ترميم موتر، خياطي، و غيره مي باشند.ء
بشيري علاوه مـــي كند كه وزارت كار و امور اجتماعي، در تمام پروگرام هاي خود، برنامه هاي سوادآموزي را نيز شامل ساخته تا افراد بتوانند با معيارهاي ستندرد، آمــــوزش ببينند. در سال 1385، دوهزار نفر آموزش ديدند. در سال 1385، ده هزار شد. در 1387، به بالاتر از سه صد و شصت هزار نفر رسيد كه بالاتر از تحصيلات عالي و معارف بوده است.ء
با وجود محدوديت هاي بيشماري همچون ممانعت فاميلي، سنتي بودن جامعه، راه نيافتن زنان در اجتماع و… براي زنان، آنها تا حدي موفق شده اند از طريق فراگيري حرفه نيز از برنامه هاي سوادآموزي، مستفيد گردند.
ولايت بلخ
در ولايت بلـــخ، فعاليت كورس هاي سواد آمـــــوزي از سال 2001 ميلادي آغاز شده است. عبدالستار ميرزا مدير سواد آموزي ولايت بلخ مي‌گويد: ءاين اداره از سال 2001 ميلادي تا كنون، سي و هشت هزار نفر را با سواد ساخته و به سويه هاي مختلف به مكاتب معرفي كرده است.ء
همچنان بـــــــر اساس گــــفته هــــاي مدير سوادآموزي ولايت بلخ؛ در سال روان آنها هشت هزار فارغ خواهند داد كـــــــه تعدادي از آنان، در مكاتب ولايت بلخ شامل خواهند شد.
مدير سوادآموزي ولايت بلـــخ مي افزايد كه پروسهء سواد آموزي در چهارده ولسوالي ولايت بلخ، جريان دارد و علاقمندي مردم نسبت به اين پروسه بي نهايت زيــاد است: ءمردم زياد مراجعه ميكنند تا در كورس هـــاي ما جذب شوند و ما نيز تلاش داريم تا امكانات خود را وسعت داده و سال به سال به تعداد شاگردان خود بيافزاييم.ء
ءروياء خانمي كــه بين سي تا سي و پنج سال عمر دارد و مـــــادر سه طفل است نيز با مشكل توانسته اجازه رفتن بـــه كورس سواد آموزي را از شوهرش كسب كند، اكنون پس از سپري كردن چندين ماه، توانايــــي خواندن و نوشتن را يافته است. وي مي گويد: ءحال مي توانم تمام نوشته هاي لوحه ها و دكان هاي شهر را بخوانم.ء
موصوف با نهايت خرسندي مي گويد: ءبيخي كور بودم، نــــه سند مهـــــم را مي دانستم و نه كاغذعادي را، چند بار شوهرم بالايم قهر شد كه اسناد او را خوب محافظـــــت نكرده بودم، ولي اكنون به كمك و ياري خداوند ميتانم همه نوشته ها را بخوانم.ء
ولايت ننگرهار:
مقامات معارف ولايت ننگرهار مي گويند كه در حال حاضر، در رياست معارف ولايت ننگرهار، با همكاري موسساتي چون:ءيو ان، دبليو اف پي، هبيتات، يونيسف و يونيسكوء، بـــه تعداد 20891 زن، به آموزش سواد مشغول اند. رييس معارف ولايت ننگرهار مي گويد: ءبــه تعداد 213 كورس سوادآموزي وجود دارد كه 888 معلم سواد آموزي (معلمين زن و مرد) در اين كورسها مصروف تدريس اند.ء
خانم ءشيلا بابــــــريء رئيس زنان ولايت ننگرهار نيز مي گويــد: ءبيشتر از 5000 زن در اين ولايت در بخش هـــاي صنايع دستي چون قالين بافي، خياطي، گلدوزي، چرمه دوزي… اشتغال دارند.ء به گفتهء وي دراين ولايت ده ها كورس آموزشي سواد، براي زنان وجود دارد كه يك تعداد شان، به كمك مـــوسسات كمك كننده و متباقي كورسهاي شخصي مي باشند.
ءنسرينء يكـــــتن از شاگـــــــردان كورس سوادآموزي در ولايت ننگرهار مي گويد: ءمن در برنامه هاي آموزشي، نه تنها سواد آموخته ام، بلكه در كنار آن موضوعاتـــــي چون حقوق والدين و موضوعات ديگر ديني را نيز فراگرفته ام؛ اما من مي خواهم كه دامنه،اينگونه برنامه ها وسعت پيدا كند تا زنان بيشتري از آن بهره مند شوند.ء
همچنين تعداد زيادي از زناني كه از اين كورس هـــــا فراغت حاصل كرده اند، از ادارات مسوول مــي خواهند تا زمينه هاي كار را براي آنان فراهم سازند.
ولايت هرات
ولايت هرات؛ از جملــــه ولاياتي است كه بيسوادي، بعنوان مشكل براي زنان اين ولايت بشمار مي آيد.
مسوولان مركز سوادآموزي ولايت هرات مي‌گويند در حال حاضــر، 80 فيصد باشنده گان اين ولايت، بيسواداند كـــه بيشترين اين رقم را زنان تشكيل مي دهند.
ءسيد مقصودء آمر بخش سوادآموزي رياست معارف ولايت هرات مي گويد: ءآمار ثبت شده در مراكز سوادآموزي ولايت هرات، نشان ميدهد كه 20 هزار و 180 تن از افراد بيسواد را در هرات، زنان تشكيل ميدهند و حداقل 4 هزار و 343 تن ديگر، مردان مي باشند.ء
گفتني است كه در ولايت هرات، 986 مركز سوادآموزي موجود است، كــــه 736 باب اين مراكز، به زنان اختصاص داده شده اند. از سوي ديگر؛ حرفه نيز جزء مشكلاتي پنداشته مي شود كه افغانستان در جهان پايين ترين سطح حرفه را دارا مي باشد.
طبق بررسي هاي اداره،احصائيه مركزي؛ در حال حاضر در سراسر كشور، به تعداد 52927 كاركن مصروف فعاليت هـــــــاي كاري در سكتور خصوصي مي باشد. كه 3840 تن آنان به صنايع نجاري و كارتن سازي، 16130 تن در دستگاه هاي ساختماني، 1056 تـــــن صنايع در ادويه سازي، 4416 تن در صنايع خفيفه، 2995 تن در صنايع ماشين سازي و فلز كاري و…، شامل مي باشند؛ كه در اين آمار، زنان نيز شامل مي باشند.
به گفته،مسوولان كار و امور اجتماعي ولايت هرات؛ بيش از يكهزار تن از زنان اين ولايت، در كورسهاي فني و حرفوي مصروف آموزش استند.
ءنجيب احمد جمشيديء مديــــــر انكشاف مهارتهاي رياست كار و امور اجتماعي ولايت هرات مي گويد: ءاين زنان در بخشهاي گلدوزي، قالين بافي، خياطي، مكرومه بافي و آرايشگري مصروف آموزش هستند.ء
وي مي افزايد در هرات پنج مركز فني و حرفه اي موجود ميباشد، كه اين مراكز از سوي موِسسه هاي داخلي و خارجي تمويل ميگردند.
اين درحاليست كــــــــه چندي قبل دگروال ءكلوديو ديء قوماندان تيم بازسازي ولايتي PRT ايتاليا در ولايت هرات گفته بود كه ايتاليا مبلغ 6 ميليون يورو را براي ايجاد بازار براي زنان كسبه كار در نظر گرفته است، كه اين مبلغ به طور قرضه در اختيار زنان كسبه كار، قرار خواهد گرفت.
طبق آمـــــار ادارهء احصائيه مركزي؛ 12461 كورس سوادآموزي در سراسركشور وجود دارد، كه 9621 مركز آن را زنان تشكيل داده اند. مجموعاً 302817 شاگرد دارد، كه 240292 تن آنها را زنان شامل ميشوند. بــــــــه هميـــن ترتيب معينيت سوادآموزي در سال گذشته، 46133 فارغ داده است كه 34457 اين فارغين، زنان بوده اند.
ءمحمـــــد سرور حسيـــــنيء معيين اداره سوادآموزي كشور مــــي گويد: ءطبق آماري كه از وضعيت سواد از احصائيه مـــــركزي نشر شده؛ افغانستان در حدود 25 در صد باسواد دارد كه از آن جمله ده در صد آنان زنان مي باشند. 90 فيصد زنان كشور بيسواد اند و در مــردان، آمار سواد 30 فيصد مي شود. اما اين معينيت با امكانات اندكي كه در اختيار دارد، توانسته امسال نيم مليون نفر را تحت پوشش قرار دهد و چهل درصد برنامه هاي خويش را دراين راستا ارتقا ببخشد.ء
وي مي افزايد: ءفرا گيري سواد ساده فعلاً جوابگوي نيازمندي هــــاي مـــــردم و اجتماع ما نمي‌باشد. ما در قسمت سوادآموزي كلان سالان، داراي مشكلات زيادي هستيم؛ اما تلاش داريم تا سواد را توام با حرفه ياد بدهيم.ء
آقاي حسيني بـــه اين باور است كه ميتوان از چند طريق سواد را توسعه داد: ءيكي از طريق توسعه بيشتر مكاتب عمومــي و باسواد ساختن اطفال؛ اما مشكل عمده ما 11 مليون تن استند كه از مكتب به دلايل مختلفي باز مانده اند. هرچند دولت برنامه هاي متعددي براي آنان داشته است؛ بطور مثال برنامه،عمومي سوادآموزي بوده است. در هر ولسوالي، يــــك تشكيل مختصر داريم كه شامل يك مدير دو نفر سوپروايزر و پنج معلم ميباشد. در پهلوي آن، برنامه،سوادآموزي از طريق مساجد مي باشد كه در هر ولسوالي ما سه مسجد را تحت پوشش داريم. در هـــــر مسجد، حدود 50 نفر سوادآموز مصروف فـــراگيري سواداند و همچنين برنامه هايي از سوي يونسكو، يو ان، هبيتات، برنامه ان اس پي، برنامه مهارت ها به همكاري كار و امور اجتماعي و معارف، پيش برده مي شود.ء
وي در قسمت مصرف بودجه هاي انكشافي و عادي اين وزارت مي گويد: ءدر سال جاري، 265 مليون افغاني بودجه،عادي داشتيم و 78 ميليون افغاني بودجه انكشافي و همچنين در پهلوي آن، بودجه هايي نيز از سوي برخي موسسات خارجي و انجوها داشته ايم كه از اين مبالغ، تقريباً بودجه عادي خود را كاملاً به مصرف خواهيم رساند و از بودجه انكشافي نيز 90 فيصد را بايد به مصرف برسانيم.ء
كم كاري يا عدم بودجه كافي؟
آقاي حسيني مــــــــي گويد: ءبايد در قسمت آگاهي دهي و جلب توجه مردم به مفاد سواد، بيشتر كار صورت گيرد؛ اما نسبت به عدم بودجه كافي، ما در اين قسمت زياد كار كرده نتوانسته ايم. ما نتوانسته ايم برخي از پيام ها را براي مردم انكشاف دهيم. فقط در اين راستا توانسته ايم كه پوسترهايـــــي را نشر و پخش كنيم. ما تا كنون نتوانسته ايـــــم جلسات رويارو بامردم در دهات داشته باشيم و برخي برنامه ها را انجام دهيم و يا برخي سيمينار هــــا داشته باشيم تا ايجاد علاقه،مردم و تشويق آنان را با خود داشته باشيم.ء
با اين حال قرار است معينيت سوادآموزي كه تا كنون در چوكات وزارت معارف فعاليت مي كند، بـــــه پيشنهاد رئيــــــس جمهور كشور به وزارت سوادآموزي تبديل گردد و مستقلانـــه عمل نمايد كه در صورت تبديل شدن به وزارت، خوشبيني ها و مشكلاتي نيز به همراه خواهد داشت.
ايجاد وزارت سواد آموزي
آقاي حسيني مــــي افزايــد: ءتبديل شدن معينيت به وزارت، از يك لحاظ كار خوبي خواهد بود كه در آن صورت تمركز بيشتري روي سواد و سوادآموزي صورت خواهد گرفت و اين وزارت با بودجه،مستقلانه كار خواهد كرد؛ اما از سوي ديگر در اوايل با مشكلاتي نيز روبرو خواهيم بود. اين كار، جوابگوي كــــار نيست وقتـــي سوادآموزي مستقل مي شود، ما ديگر نمي توانيم از امكانات وزارت معارف كه در اختيار مــــا مي باشد، استفاده كنيم. همين اكنون، 412 مركز مديريتي و خدمات ساختماني وزارت معارف در اختيار ماقراردارد. در صورت تبديــــل شدن معينيت بــــــه وزارت، ما مجبوريم تا براي اين مراكز، جايي پيدا كنيم. ما همين اكنون از امكانــــات خدماتي و لوژستيكي وزارت معارف استفاده مي كنيم. بهرحال در آغاز كار، ما به بودجهء بزرگـــــي نياز داريم. اگر توجه اساسي در اين قسمت شود، مي توان به آينده ها خوشبين بود.ء
اما فوزيه كوفي نماينده مجلس نماينده گان در شوراي ملي مي گويد: ءفكر نمي كنم كه مشكلات سوادآموزي با ايجاد وزارتخانه حل شود. عملاً وزارتخانه هاي مختلفي مثل كار و امور اجتماعي، وزارت امور زنان، و ساير وزارتخانه هايي كه برنامه،حرفه را براي مردم فراهم مـــي كند، برنامه هاي سوادآموزي دارند؛ اما اين، به يك پلان دقيق و سيستم منظم نياز دارد نه ايجاد يك دستگاه؛ چون تورم تشكيلاتي نمــــي تواند كمك كند، بلكه يك برنامه ريزي دقيق مي تواند كارا باشد.
بــــــا وجود تلاش هــــا مبنــــي بر گسترش سوادآموزي در كشور؛ نگرانــــي هـــــــاي نيز در خصوص بيسوادي زنان افغان وجود دارد.
خانم كوفي مي گويد: ءافغانستان در آسياي جنوبي، يكي از كشورهايي است كه پايين ترين سطح سواد را دارا مي باشد؛ مخصوصاً در راستاي سوادآموزي زنان، كه 14 در صد از زناني كه قادر به نوشتن و خواندن اند، به شكل رسمي راجستر شده اند؛ اما زناني كه سطح تحصيلي شان بالاتر باشد، بسيار كم است؛ در افغانستان توجه به سواد زنان كمتر بوده است.ء
علل و عوامل:
خانم كوفي بــــــــه اين باور است كه مسايل فرهنگي، عـــرف و عنعنات، جنگ هاي طولاني، عدم توجه دولت بـــه رشد متوازن بين زن و مرد، سبب شده است كه زنان نتوانند از سواد بهره مند شوند كه اين وضعيت نگران كننده مي باشد.
پيامدهاي منفي
خانم كوفي مي گويد: ءاگر وضعيت به همين شكل يعني سطح پايين سواد ميان زن و مرد ادامه پيدا كند، پيامدهاي متعدد منفي را در پي خواهد داشت. اين كار اولاً صدمه،بزرگ به اقتصاد كشور مي رساند.ء به باور كوفي؛ وقتي اتباع افغانستان توانايي كار را نداشته و توليد نكنند، اجتماع صدمه،بزرگي را متقبل خواهـــــــد شد. از سوي ديگر بار مسايل فرهنگــــي و عنعــنات ناپسند نيز ناشي از پايين بودن سطح سواد مـــــــي باشد. بيسوادي و عقبماني، ناامني هــــــا را در قبال دارد؛ چون اگر كسي زمينه،كار برايش مساعد نباشد و عدم آگاهي از پيشرفت هاي جهاني نداشته باشد، اين موضوع خود مولد جنگ و ناامني در كشور است و اينگونه اشخاص، رو به جنگ مي آورند.
راه حل:
خانم كوفي مـــــي گويد: ءهرچند دولت طبعاً توجه زيادي به معارف كشور داشته است؛ اما اين يك پروسهء طولانــــي مـــي باشد كه بعد از مسئله،امنيت؛ بايـــــــد روي سوادآموزي توجه بيشتري صورت گيرد و بالاي معارف و سواد آموزي سرمايه گــــذاري شود؛ چون شكلگــــــيري رشد سياسي افغانستان نيــــــــز از هميـــن جوان هايي صورت ميگيرد كه مي خواهند سواد بياموزند.ء
اشتغالزايي نيز بايد در مـــــحور توجه دولت و حكومت قرار گيرد بايد بــــراي مردم انگيزه،اين را داد كه از طريق حرفه مي توان به سواد دست يافت و دركنارش با سواد شد؛ دولـــــــت و ارگــان هاي مسوول، بايد در راستاي آگاهي دهي تلاش كنند و تبليغات گسترده اي را در زميـــــنه،منفعت سواد و حرفه، راه اندازي نموده و علاقـــــهء مردم را بدان جلب نمايند.
نتيجه گيري
تا زماني كه مردم آگاهي كامل از فوايد سواد و حرفه نداشته باشند، نمي توان به محو بيسوادي و يا پيشرفت سواد در كشور خوشبين بود. از سوي ديگر بايد روي يك سيستم منظم و پلان منظم در اين راستا كار كرد تا بتوان به نتايج مثبت دست يافت.
