این روزها اوضاع امنیتی به شدت شکننده است و فضای زندگی برای هر افغان بسان شیشهای است که امکان دارد با سنگ مخالفان مسلح دولت به سادگی فروبریزد. اما کار سربازان بسی سختتر است و در بسا موارد شاهکاریهای بسیاری کردهاند.
پس از درگیری مسلحانه و جنگ رویارو در ولایتهای شمال، مخالفان مسلح توانستند با انبوهی از ابزارآلات جنگی تا دروازه شورای ملی رسیده و نشست عمومی ولسی جرگه را که برای دادن رأی اعتماد به وزیر دفاع و مسوول اصلی جنگ از جانب دولت برگزار شده بود، مختل ساخت. این حادثه بار دیگر انگشت انتقاد را به جانب نهادهای کشفی و استخباراتی کشانید و از بیتدبیری نیروهای امنیتی و نهادهای مسوول در خصوص کشف و جلوگیری از چنین حوادث اعتراضهای شدیدی صورت گرفت.
عرفانالله عرفان، نایب دوم ولسی جرگه، میگوید:”این حادثه نشان داد که دولت افغانستان ضعیف است و دشمنان مردم در نهایت زیرکی قرار دارند و هر زمانی که بخواهند توان انجام حمله را دارند. حمله به پارلمان، پیام واضح برای نپذیرفتن ندای صلح مردم افغانستان از طرف مخالفان است. آنان میخواهند بگویند که هیچگاه حاضر به پذیرش صلح نیستند.”
عرفان با ستایش از نیروهای امنیتی که در درون پارلمان کار میکنند، گفت که آنان مقاومت خوبی از خود نشان دادند و اجازه ندادند تا مهاجمان مسلح داخل تالار شوند. او گفت: “این حادثه نشان میدهد که کسانی در درون حکومت وجود دارند که مخالفان را رهنمایی میکنند و به خاطر ضعفی که در درون نهادهای کشفی وجود دارد، از این حوادث جلوگیری کرده نمیتوانند.”
در این حال، نقیبالله فایق، عضو ولسی جرگه، میگوید که پارلمان افغانستان از چندی بدینسو زیر تهدید بود، گزارشهایی وجود داشت که حملات بزرگی در راه است و به همین نسبت تدابیر شدید امنیتی گرفته شده بود و حتی وکلا به محافظین خود نیز دستور داده بودند که مراقب اوضاع در بیرون از تالار باشند. فایق میافزاید: “حادثه روز دوشنبه هفته گذشته یک برنامه کلان و طرحریزی شده بود؛ کسانی که آن را سازماندهی کرده بودند، از هفتهها بدینسو منتظر فرصت بودند تا مجلس بحث کلانی داشته باشد تا آنان دست به این حمله بزنند. در آن جلسه پیش از آمدن معاون دوم رییسجمهور برای ده دقیقه برنامه کاری دیگری داشتیم و در این میان، مهمانان ما نیز به تأخیر حرکت کرده بودند که این حادثه اتفاق افتاد.”
این عضو ولسی جرگه باور دارد که این حادثه یک برنامه منظم و ترتیب شده بود که توسط دستان بسیار بزرگی اداره و کنترول میشد. فایق تأکید میکند:”قومندانی امنیه کابل و استخبارات در این زمینه کاملاً کمکاری کردهاند و احتمال دارد که انتحاریها روزهای پیهم آمده باشند و ساحه پارلمان را دیده باشند و ساعتها کابل را چکر زده باشند و در یکی از خانههای کابل هفتههایی را سپری کرده باشند تا چنین حادثهای را بیافرینند.” او تصریح میکند: “این حمله کار استخبارات پاکستان است که دستهایی آن را در درون حکومت افغانستان عملی ساخت و باید دولت این دستها را شناسایی و به مردم فاش سازد.” این عضو ولسی جرگه میگوید که حمله بالای پارلمان افغانستان حمله بر یک قوه دولت است و حکومت اینبار باید مسوولان امنیتی این ساحه را که سهلانگاری کردهاند، بازداشت کند.
شمال، از بهشت امن تا دوزخ سوزان
اما این تنها شورای ملی نیست که چنین آشفتگی را در نتیجه یک حمله گروهی احساس کرده است. در سطح گستردهتر آن، شمال کشور که سالیان زیادی به بهشت امن کشور شهرت یافته بود این روزها به دوزخ سوزانی برای ساکنان بسیاری از ولایتهای آن تبدیل شده و همه روزه آتش جنگ از نقاط مختلف آن زبانه میکشد. کندز، بغلان، بدخشان، سرپل، تخار و… همه روزه شاهد درگیریهای مکرری است که باعث وارد شدن تلفات و خسارتهای زیادی به مردم شده است. احتمال این که این وضعیت در ولایتهای دیگری که تا اکنون آرام مانده است نیز سرایت نماید بعید از تصور نیست و امکان این که به زودی شمال کشور، دستآوردهای چهارده سالهاش را از دست بدهد، زنگ خطری است که به صدا درآمده است.
همتخان که مدت زمان زیادی است در ولایت بغلان به آرامی و آسایش نسبی زندگی کرده است، این روزها کابوس افتادن محل سکونتاش به دست طالبان، خوابش را پریشان ساخته است. وی میگوید: “بسیاری از آشنایانم در مناطق تحت تصرف طالبان با ترس و هراس بیش از حد زندگی نموده و عدهای نیز خانه و کاشانه شان را با تمام دار و ندار شان ترک گفتهاند. من نیز هرشب با این ترس به خواب میروم که صدای فیر تفنگ بیدارم ساخته و روزی شاهد حضور مخالفان مسلح در مرکز شهر کندز باشیم. این کابوس ترسناک خواب را از چشمانم ربوده و زندگی را به کام من تلخ ساخته است.”
برخی از ولایتهای دیگر کشور که نیز پیش از این در شمار مناطق امن به حساب میآمد، اکنون ترس از ظهور گروههایی مثل داعش، مو را بر اندام شهروندان آن راست نموده است. حمیدالله، شهروندی که زندگی در ولایت همیشه بهار ننگرهار برایش شیرین بوده است، اکنون وقتی میشنود در برخی از ولسوالیهای آن گروه داعش ظهور نموده و حتی تعدادی را سر بریدهاند و همچنین تصور این که ولایت وی حالاتی مثل سوریه و عراق را پیدا نماید، لرزه بر اندامش میاندازد.
امین عالمی، کارشناس مسایل سیاسی، معتقد است که “شمال افغانستان به مسیر رسیدن به مرکز یک بازیگاه بزرگ تبدیل شده است و مخالفان دولت قصد دارند تا راه را برای کشانیدن بحران به آسیای میانه باز نمایند. بدون شک در این قضیه دستهای زیادی در کار است و اکمالات و تجهیزات مخالفان مسلح در شمال کشور توسط عناصری از خارج تهیه شده و علیه دولت و ملت افغانستان تحریک میشوند.” به باور وی، هرگاه حکومت وحدت ملی نتواند بر بحرانی که اکنون دامن ولایتهای شمالی را گرفته است فایق آید، دستهای دیگری وارد این بازی شده و منطقه را به شدت دچار تنش خواهند کرد.
این هشدار در حالی صورت میگیرد که این روزها گروههای مسلحی برای دفاع از ولایتهای شمال ایجاد شده و در تازهترین مورد آن، حزب سیاسی جنبش ملی به رهبری جنرال دوستم، معاون اول ریاستجمهوری و حزب جمعیت اسلامی به سرپرستی عطامحمد نور، سرپرست ولایت بلخ، به هم پیوسته و قصد مبارزه با مخالفان مسلح را دارند. این در حالی است که قوت گرفتن این احزاب مسلح خود خطر دیگری علیه امنیت عمومی کشور در درازمدت تلقی میشود.
در این میان، کاستی و کمبودیی که در اداره حکومتی به مشاهده میرسد، برای پیشبُرد امور کشوری به منزله بحران ارزیابی شده و شکاف ناشی از اختلافهای موجود در رأس هرم قدرت از یکسو سایه سیاه خود را بر اقتصاد و معیشت مردم انداخته و از جانب دیگر به مخالفان مسلح دولت جسارت بیشتری برای شورشگری بخشیده است.
کارشناسان تداوم این وضعیت را برای کشور نگرانکننده و بحرانزا خوانده و از دولتمردان میخواهند برای مدیریت اوضاع نابسامان امنیتی از انسجام بیشتری کار گرفته و شرایط زندگی آرامتری را برای شهروندان فراهم سازند. آنان ریشههای بیشتر تنشها و کششهای موجود را در اختلاف نظر میان رهبران سیاسی میدانند. سلیم شفیق، روزنامهنگار، بر این عقیده است که “اگر نگوییم همه، ریشههای اکثر نابسامانیهای موجود از اختلافات جناحی رهبران حکومت وحدت ملی آب میخورند. در نُه ماهی که از عمر این حکومت میگذرد، دو طرف نتوانستهاند بر سر نامزد وزارت دفاع به اجماع برسند. وزارت دفاع ملی که در واقع ماشین جنگی حکومت در برابر ناامنیهای فزاینده است، هنوز مسوولی ندارد که در برابر نارساییهای کنونی پاسخگو باشد. هرچند قرار بود که هفته گذشته نامزدوزیر وزارت دفاع برای رأی تأیید صلاحیت به پارلمان معرفی شود، ولی از آن جایی که او مورد توافق کلی طرفین نیست، بعید به نظر میرسد که بتواند از پس این مسوولیت کلان ملی موفق بیرون شود.”
از شیپور صلح تا آتش جنگ
در حالی که مخالفان مسلح دولت به شمول طالبان همه روزه به آتشافروزی دست مییازند، حکومت به طبل آشتی کوبیده و بر شیپور جنگ میدمد. کارشناسان این رویکرد حکومت را به نحوی ضیاع وقت و هزینهبر پنداشته و به در پیش گرفتن راه منطقیتر و مؤثرتری تأکید میکنند. سلیم شفیق، روزنامهنگار، معتقد است که “ناامنی هر روز دامنش را گستردهتر از پیش میکند. حکومت وحدت ملی به رهبری محمداشرفغنی که همه تلاش و هموغمش را به آوردن صلح متمرکز کرده، به نظر میرسد که خیلی روشن در رسیدن به این هدف شکست خورده است. طالبان هرروز جسورتر از پیش میشوند. ظاهراً پیام صلحخواهی کابل در اسلامآباد نیز گوش شنوایی ندارد و به چند بیانیه رسمی و میانخالی بسنده شده است. خطر بزرگتر از طالب در گوشهوکنار کشور خودش را بزرگتر از پیش جلوه میدهد، ولی مقامها ظاهراً سربازگیری و تحرکات داعش را دستکم گرفتهاند.”
وضعیت موجود بیشتر از همه، بخشهای اقتصادی مردم را تحت تأثیر قرار داده و معیشت آنان را دچار شکست و گسست وصفناپذیری نموده است. مسوولان ادارات اقتصادی و مدیران اتاقهای تجارت و صنایع افغانستان معتقد بودند که پس از پایان انتخابات ریاستجمهوری ثبات نسبی فضای سیاسی این کشور را فرا خواهد گرفت که سبب جلب مجدد سرمایهگذاران به افغانستان خواهد شد، اما اینک همین مسوولان مدعی هستند که دولت جدید نتوانست کاری را انجام دهد که سرمایهگذاران داخلی و خارجی حاضر به فعالسازی شرکتهای تولیدی شوند.
عبدالحکیم اکبری، کارشناس مسایل اقتصادی، میگوید:”فرار سرمایهها در کنار این که ضربه بزرگی به اقتصاد نوپای افغانستان وارد کرد، زمینهساز افزایش بیکاری در کشور نیز شد، زیرا زمینههای اشتغال در کشور با سرمایههای فراری تا حدود زیادی از دست رفت. ناامنی فزاینده روی افکار افغانهایی که قادر به سرمایهگذاری حتی با کمترین پول نیز بودند، تأثیر گذاشت و اکنون آنان نیز حاضر به سرمایهگذاری در کشور نیستند.”
با این حال، مسلم است که حکومت نیازمند عزم جدی و انسجام تصمیم در خصوص حمایت از نیروهای امنیتی است تا بتواند اوضاع امنیتی را به صورت بهتری سامان بخشیده و مانع فروپاشی نظم عمومی در سطح گستردهتری گردد.